W okolicach Szczytna - cykl locje Marka Haltera

Największe na Pojezierzu Szczycieńskim i ciekawe jezioro Sasek Wielki leży zaledwie 7,5 km na północ od sławnego z historii dawnej i współczesnej Szczytna. Nieopodal znajdują się również niewielkie Jeziora Domowe – też nadające się do żeglowania niezbyt wielkim jachtem.

Sasek Wielki występuje pod wieloma nazwami, między innymi Kobylocha i Szoba. Prowadzą do niego drogi krajowe nr 53 i 57, a także wiele dobrych dróg o mniejszym znaczeniu. To typowe rynnowe jezioro o nieregularnym kształcie otaczają bardzo zróżnicowane brzegi, od wysokich i stromych, przez płaskie, do podmokłych. Zachodni i część południowego pokrywają duże kompleksy leśne, a pozostałe stanowią łąki, pola uprawne i nieużytki. Akwen ma silnie rozwiniętą linię brzegową.

Na Sasku

Na jeziorze są dwie wyspy o łącznej powierzchni 1,2 ha. Jego pobrzeże prawie w całości porośnięte jest szuwarami, z pojawiającymi się w wielu miejscach przerwami naturalnymi lub sztucznymi. W bardzo wielu powstały pomosty o charakterze wędkarskim. Przed linią szuwarów, zwłaszcza na płytszych wodach występuje roślinność pływająca o zróżnicowanym zagęszczeniu. Dno o bardzo urozmaiconej konfiguracji z głęboczkami i dołkami wytopiskowymi ma mocno zróżnicowany charakter, od mulistego – zwłaszcza przy brzegach – przez piaszczysty, po kamienisty. Akwen zasila wiele drobnych cieków. Na północnym krańcu wpływa struga, a ponadto wokół znajduje się wiele ujść rowów melioracyjnych.
Odwodnienie Saska Wielkiego stanowi rzeka Saska, wypływająca blisko południowego krańca. Jezioro ma III klasę czystości wody. Na całym akwenie i jego brzegach obowiązuje strefa ciszy. Wiatry w 70 proc. wieją z kierunków północnych, wywołując na głównym, środkowym plosie falę dochodzącą na zawietrznym brzegu nawet do 60 cm. Na częściach północnej i południowej wiatry są przeważnie odbite i ze względu na krętą oś lustra wody wywołują zdecydowanie mniejszą falę.

Wokół całego jeziora wyrosło wiele dom-ków wypoczynkowych pogrupowanych w kolonie, najczęściej ukrytych za przybrzeżnymi drzewami. Obecność ich zdradzają liczne, różnej wielkości i w różnym stanie technicznym pomosty wędkarskie, przy których trafić można na kilkanaście trawiastych lub twardych, piaszczystych miejsc nadających się do wodowania.

Wodować można także – po wcześniejszym uzgodnieniu – po trawie w ośrodku „Łoś” (www.kobylocha.pl) usytuowanym we wsi Kobylocha. Ośrodek ów leży pośrodku południowego brzegu głównego środkowego plosa, które ciągnie się na północ przez 4100 m. Przez pierwsze 2 km jest najszerszym fragmentem akwenu, mającym kształt zbliżony do koła o średnicy 1800 m. Tu wiatry wiejące ze wszystkich kierunków są najbardziej stabilne. Dno tworzy nieckę, która równomiernie opada ku północy do głębokości 20 m. Brzeg południowy i zachodni są zalesione. Na wschód od „Łosia” w odległości 700 m, leży płytka zatoka o wejściu szerokim na 380 m. Płynąc wzdłuż brzegu na zachód, dochodzimy po 1000 m do wąskiego (220 m) przejścia na ploso południowe.

Na linii łączącej kraniec zatoki na wschodzie i zachodni brzeg południowego plosa znajduje się najszersze miejsce Saska Wielkiego. Przejście od strony południowej zaznaczone jest wyrazistym półwyspem należącym do osady Kobylocha, zajętym przez intensywną zabudowę letniskową. Półwysep przymyka przejście od strony północnej. Na nim, w lesie, także rozlokowały się domki letniskowe.

Na północny wschód od tego miejsca widoczna jest odległa o 400 m od zachodniego brzegu mała, podmokła wyspa o powierzchni 0,4 ha porośnięta olchą. W odległości 400 m od niej na wschód leży największa głębia tego fragmentu plosa – 18,5 m. W odległości 900 m na północ od wyspy cypel małego półwyspu należącego do zachodniego brzegu zaznacza koniec najszerszej części jeziora. Od tej wysokości główne ploso przyjmuje kształt rynny o szerokości 600 – 800 m, kierującej się na północ. Brzeg zachodni cały czas zalesiony, wschodni zadrzewiony, zajęty przez kilka skupisk domków letniskowych. Konfiguracja dna rynny jest dość rozbudowana. Przy południowym krańcu rynny w odległości 200 m od linii brzegowej leży największa głębia Saska Wielkiego. Dalej na północ, na całej długości, kryje się kilkanaście głęboczek i dołków wytopiskowych dochodzących do 28 m.

Najczęściej sytuują się one bliżej brzegu wschodniego, przy którym dno opada bardziej stromo. Po obu stronach linię brzegową rynny urozmaica kilka słabo zaznaczonych zatok i półwyspów. Ich pobrzeże porastają nierównomiernym pasem szuwary. Między nimi można znaleźć sporo przecinek kończących się piaszczystym brzegiem umożliwiającym postój. W części północnej rynna plosa głównego dość gwałtownie zwęża się od wschodu do szerokości początkowo 400 m.

Odtąd zaczyna się północna część Saska o długości 5,5 km. Po 1300 m gwałtownie przymykają ją z obu stron półwyspy do szerokości około 100 m.

Za przewężką oś rynny staje się kręta. Lustro wody poszerza się do 700 m, by ponownie przy następnym skręcie zwęzić się do 300 m. Na tej wysokości leży największa głęboczka tej części jeziora – 16,5 m. Po 500 m głębokość spada do 1 m. Brzegi zbliżają się do siebie miejscami na odległość 50 m, a lustro wody zostaje jeszcze zwężone przez szuwary do 20 m. Dodatkowo całą jego szerokość zajmuje pływająca roślinność, która jest zmorą dla żeglarzy przez następne 1000 m. Wychodzi się na ostatnią małą toń, długą na 1200 m, o szerokości od 400 do 200 m.

Z odległości 250 m widać drugą na jeziorze wyspę o powierzchni 0,8 ha. Jest pagórkowata i bezleśna. Należy ją brać od wschodu ze względu na mniejszą gęstość otaczającej ją „kapusty”. W odległości 200 m za wyspą, w osi toni, znajduje się najgłębsze miejsce tej części akweny – 7,5 m. Odtąd woda wypłyca się aż do północnego krańca, w którym uchodzi potok wypływający z jeziora Dźwierzuty.

Ploso południowe jest naturalnie wydzieloną zatoką o powierzchni 180 ha, o długości 3200 m i szerokości wahającej się od 350 do 700 m. Oś ma usytuowaną południkowo. Od wejścia zachodni brzeg na długości 2,5 km jest wysoki, często skarpowy, porośnięty wielkim kompleksem leśnym.

Brzeg wschodni początkowo należy do półwyspu Kobylocha, zajętego przez prywatne domki letniskowe, porasta go las, który kończy się nieco dalej niż las brzegu zachodniego. Linia brzegowa całej zatoki jest pofalowana, z kilkoma półwyspami i słabo zaznaczonymi zatokami. Pobrzeże do połowy długości po obu stronach porastają słabo szuwary. Dno ostro schodzi do głębokości 28,2 m.

Od połowy długości ploso zaczyna się równomiernie wypłycać. Na wysokości skraju lasów obydwa brzegi stają się niskie, miejscami podmokłe. Na zachodnim brzegu 600 m na południe od krańca lasu, wśród mokradeł, wypływa rzeka Saska. Łączy ona 2-kilometrowym odcinkiem przez Gromską Strugę jezioro Sasek Wielki z Jeziorem Gromskim, leżącym 1200 m na zachód. Jeszcze przed I wojną światową istniał projekt połączenia tędy Saska Wielkiego z jeziorem Kalwa przez Gromskie i Leleskie. Po przepłynięciu dalszych 800 m na południe docieramy do krańca jeziora w rejonie wsi Piece.

Jeziora Domowe

Zaledwie 7,5 km na południowy wschód od Saska Wielkiego leży Szczytno, a w jego granicach administracyjnych Jezioro Domowe Duże. W wielu publikacjach występuje jako Długie, ale ponieważ w spisie Nazw Geograficznych RP akwenów pod nazwą Jezioro Długie jest blisko 20 pozycji, celowym jest posługiwanie się nazwą lokalną. Prowadzą do niego krajowe drogi nr 53, 57 i 58.

Domowe Duże może być dobrym przykładem, jak marzenia o wielkim żeglowaniu można spełniać nad małą wodą. Jest to niewielki (62,1 ha) zbiornik o długości 2050 m, maksymalnej szerokości 450 m i głębokości 5,4 m. Linia brzegowa, poza pokaźnym półwyspem w północno-wschodniej części, jest spokojna, a lustro wody urozmaicają trzy nieduże podmokłe wyspy porośnięte trzciną.

Kraniec zachodni stanowią bagniste pozostałości dawnego połączenia z jeziorem Szczycionek, obecnie odległego o 800 m. Brzegi są płaskie, pobrzeże słabo zadrzewione i porośnięte szuwarami. Linia brzegowa o długości 5300 m, na 1500-metrowym odcinku w części północno-wschodniej zajęta jest przez zabudowę miejską.

CHCESZ BYĆ NA BIEŻĄCO? POLUB ŻAGLE NA FACEBOOKU

Brzeg wschodni należy do szczycieńskiej starówki. U podnóża ruin zamkowych zbudowano molo spacerowe wychodzące na 40 m w głąb wody. W południowo-wschodnim kąciku usytuowano przystań MOS-u, do której należy 80 m linii brzegowej. Na północ od najstarszej części miasta, pod niskim mostem, płynie długi na 70 m kanał łączący Domowe Duże z Jeziorem Domowym Małym.

Domowe Małe to mały akwenik o powierzchnia 11,4 ha. Jest silnie zeutrofizowane, ma wodę pozaklasową, ale wykorzystują je wędkarze, co oznacza, że brudna woda rybom nie zawsze przeszkadza. Króluje na nim dzikie ptactwo wodne.

Zbiornik w całości położony w centrum miasta został zaadaptowany jako centrum parkowo-rekreacyjne. Okolony wysokimi drzewami i niezbyt szeroką aleją, ciągnącą się wzdłuż całej linii brzegowej, oraz z zamontowaną na środku fontanną tworzy urokliwy, niepowtarzalny obrazek. I dobrze służy mieszkańcom miasta.